Lenfödem Hastalığında Fizyoterapi

Lenfödem Hastalığı, lenfatik dolaşım sistemindeki bozukluk nedeniyle proteinden zengin içerikli sıvının dokulararasında birikmesi sonucu oluşan klinik tablo olarak tanımlanmaktadır. Uygun şekilde teşhis edilip tedavi edildiğinde lenfödem başarıyla yönetilebilir. Bugünkü yazımızda Lenfödem hastalığında ülkemizde sıkça uygulanan özel bir  tedavi yöntemi olan Kompleks Boşaltıcı Fizyoterapi (KBF) uygulaması hakkında bilgiler vereceğiz. Lenfödem hakkında bilinmesi gereken temel bilgileri Doç. Dr. Şule Şahin Onat’ın hazırlamış olduğu yazıyı okuyabilirsiniz.

Kompleks Boşaltıcı Fizyoterapi, lenfödem için ana tedavidir. KBF’nin güvenli ve etkili olduğu dünyanın birçok yerinde yapılan çalışmalarla kanıtlanmıştır. Lenfödem hastalığı üzerine çalışan uzmanlar, KBF’yi tedavinin “altın standardı” olarak görmektedirler.

Kompleks Boşaltıcı Fizyoterapi, yoğun faz (Faz 1) ve koruma fazı (Faz 2) olarak ikiye ayrılır. Yoğun tedavi fazı, vücudun lenfödematöz bölgesini dağıtmak için günlük egzersiz ve Manuel Lenf Drenaj(MLD)'ı, ardından sıvı birikimini önlemek, lenf akışını ve cilt bakımını desteklemek için ve kas kasılmasına karşı bir güç oluşturmak için çok katmanlı kompresyon bandajlamayı içerir. Koruma fazında ise kompresyon giysisi, bandajın yerini alır. Ayrıca bu fazda, hastalığı yönetmesi için bireye özgü özyönetim programı çıkarılarak faz 1’deki tedavinin etkilerinin korunması ve lenfödemin doğru bir şekilde yönetilmesi amaçlanmaktadır.

Kompleks Boşaltıcı Fizyoterapi 5 komponentten oluşmaktadır;

1. Manuel Lenf Drenajı (MLD)

2. Kompresyon Bandajı

3. Egzersiz

4. Cilt Bakımı

5. Kişinin Eğitimi ve Elastik Kompresyon Giysisi

Manuel Lenf Drenaj (MLD)

MLD, KBF'nin en önemli parçasıdır. İki mekanizma ile çalışan el ile uygulanan manuel bir tekniktir. Dokulararası fazla sıvıyı uzaklaştırmak için yüzeysel lenfatik damarları uyarır ve bu fazla sıvıları, lenf sistemi hasar gördüğünde oluşan subepidermal (deri altı) sıvı kanallarından geçirir. Bazı insanlar MLD'yi masaj olarak adlandırır, ancak MLD genel olarak halk tarafından bilinen normal kas veya miyofasiyal masaj türlerinden farklıdır. MLD, sertifikalı Fizyoterapistler tarafından öğrenilen, lenfatik sistemin düzgün çalışmadığı, atık maddeler ve sıvıların biriktiği alanlardan, bu maddeleri işlev gören lenf damarlarına ve lenf düğümlerine sıvının uzaklaştırılmasını sağlamak için tasarlanmış hafif bir cilt tekniğidir.

Kompresyon Bandajı

Bandajlama, güvenli ve etkili sıkıştırma oluşturmak için birkaç malzemenin birden çok katmanını kullanan belirli bir tekniği ifade eder. Kompresyon Bandajlama yöntemi her zaman Faz 1 KBF'nin bir parçasıdır. Etkili bir kompresyon elde etmek için, kısa streç bandajlar, kişiye özel bir şekilde ilgili bölgeye düşük ila orta gerilimle belli stratejiler doğrultusunda uygulanmaktadır. Bu bandajlardaki basınç, kişi hareket etmediği sürece düşüktür ve buna dinlenme basıncı da denir. Bandaj alanının içinde çalışan kaslar kasıldığında sıvının toplanmış olduğu alanda bir çalışma basıncı oluşturur. Bu düşük dinlenme ve yüksek çalışma basınçları arasındaki döngü, tıkanmış olan sıvının damarsal dolaşıma hareketini teşvik eden  pompaya benzer bir iç etki yaratır. Ayrıca kompresyon bandajları sıvının dokulara yeniden dolmasını engeller.

Egzersiz

Lenfödemde kişiye özel reçete edilen spesifik egzersizler tüm hastalar için faydalıdır. Son yapılan çalışmalarda bazı egzersiz gruplarının kompresyon bandajı ile  benzer etki gösterdiği vurgulanmaktadır. Uygun egzersiz, şişliğin alevlenme riskini en aza indirirken lenfödemli kişinin aktiviteye rahat bir şekilde devam etmesini sağlar. Lenfödemi olan kişilerde, interstisyel sıvı birikimini dengelemek için egzersiz sırasında (aqua terapi hariç) kompresyon giysilerinin giyilmesi veya kompresyon bandajlarının olması tavsiye edilir. Egzersizin kanser tedavisi sırasında ve sonrasında önemli olumlu etkileri olduğu çalışmalarla desteklendiğinden, güvenli egzersiz kanserle ilişkili tüm lenfödemlerin temel ögelerinden biri olmalıdır. Lenfödem riski olan kişilerin de kişiselleştirilmiş egzersiz programını lenfödem yönetimine dahil etmek için bir lenfödem uzmanıyla birlikte çalışması sağlıklı yaşam açısından son derece önem arz etmektedir.

Cilt ve Tırnak Bakımı

Ciltteki mantar ve bakteri miktarını azaltmak için hijyeni titiz bir şekilde sağlamak önerilir. Cildin çatlakları ve kuru alanları, enfeksiyonlara ve yaralara neden olabilen bakteri ve mantarların giriş noktalarıdır. Cildin kurumasını ve çatlamasını önlemek için düşük pH nemlendiriciler uygulanmalıdır. Deri enfeksiyonları erisipel olarak bilinir. Erisipel, lenfödemli kişilerde antibiyotik tedavisi gerektiren ciddi bir durumdur.

Elastik Kompresyon Giysisleri

Faz 1 KBF ile maksimum hacim azaltımı sağlandıktan sonra, hastalara kompresyon giysisi giydirilmelidir. Giysinin türü, lenfödemli vücut kısmına bağlıdır. Uzun süreli lenfödem kontrolünün sağlanması için giysi stili ve kompresyon kuvveti, hastanın giysiyi yönetme ve cilt sağlığını koruma becerisine göre belirlenmelidir. Hazır giysiler çeşitli boyutlarda gelir ve kişiye uydurulabilir. Faz 2'de kullanılan gündüz giysilerine ek olarak, daha şiddetli lenfödem formlarına sahip bazı hastalar, Faz 1 tedavisinde elde edilen kazanımları sürdürmek için gece giysilerine veya gelişmiş gündüz giysilerine ihtiyaç duyabilmektedirler. Hastalara, etkilenen her vücut parçası için iki giysi alması önerilir. Bunun nedeni biri kirliyken diğerini giyebilir halde hazır bulundurmaktır.  Böylece hasta bakteri veya mantar enfeksiyonunu teşvik eden kirli veya ıslak bir giysi giymemiş olur.

Hasta eğitimi

Lenfödem yaşam boyu süren bir durum olduğu için, hastanın kendi kendine tedavi konusunda eğitimi çok önemlidir. Lenfödemin gelişmesi veya lenfödemin kötüleşme riskini azaltmak için, lenfödemli veya lenfödem riski taşıyan tüm hastalara temel öz bakım eğitimi verilmelidir. Önemli eğitim alanları arasında risk azaltma uygulamaları, self lenf drenajı, cilt bakımı, enfeksiyon belirtileri ve semptomları, giysilerin uygun şekilde giyilmesi ve bakımı ve iyi beslenme, egzersiz ve kilo kontrolünün önemi yer alır.